Pijler 1: Versnellen digitalisering mkb

“Voor deze coalitie is het mkb belangrijk. Het groei- en innovatief vermogen van het mkb wordt versterkt en ondernemerschap wordt gestimuleerd. Dat betekent ook […] ondersteuning bij digitalisering.”

(Bron: Coalitieakkoord 2021 – 2025)

Digitalisering biedt veel kansen voor het bedrijfsleven, doordat nieuwe producten, diensten, bedrijven, markten en toepassingen ontstaan. Hierdoor is digitalisering een drijvende kracht achter een productieve, vernieuwende, duurzame en toekomstbestendige Nederlandse economie en haar verdienvermogen. Dit is relevant en kansrijk voor alle bedrijven: het grootbedrijf, onze familiebedrijven, innovatieve startups en het brede mkb. Digitaal ‘volwassen’ bedrijveni zijn concurrerender, productiever, veerkrachtiger en hebben een hogere omzetgroei. Ook investeren zij meer in research & development (R&D) en in de digitale vaardigheden van hun personeel.i Zo kent Nederland diverse bedrijven die de afgelopen jaren zijn uitgegroeid tot succesvolle innovatieve techbedrijven, en die een belangrijke positie in het digitale ecosysteem hebben. Dit versterkt de internationale positie van het Nederlandse bedrijfsleven en heeft ook een positieve invloed op de economie en maatschappelijke uitdagingen.

Wat is onze uitdaging?

Hoewel Nederland op veel onderdelen een koploper is in de digitale transitie behoort het Nederlandse bedrijfsleven slechts tot de Europese subtop voor wat betreft de toepassing van digitale technologie, zoals big data en AI.i Zo blijft de beschikbaarheid van data en het delen van data binnen de waardeketen voor het mkb een knelpunt, terwijl hier enorme kansen liggen. Met de toenemende schaarste op de arbeidsmarkt is het verhogen van de arbeidsproductiviteit door het gebruik van digitale technologie en hiermee gepaard gaande (proces)innovaties een belangrijke voorwaarde voor bedrijven om te kunnen voortbestaan en groeien, maar bijvoorbeeld ook om te verduurzamen. Voor veel bedrijven is daarbij de uitdaging dat dit ook digitaal veilig gebeurt. Deze opgaven zijn in de eerste plaats aan bedrijven zelf, maar ook de overheid heeft hierin een rol om te realiseren dat het bedrijfsleven over de volle breedte digitaliseert.

De digitaliseringsopgave voor bedrijven verschilt en daarmee ook de rol van de overheid. Daarbij wordt een onderscheid gemaakt tussen de innovatieve koplopers (waaronder startups en scale-ups), het innovatievolgend mkb en het brede mkb. De versterking van innovatieve koplopers wordt nader uitgewerkt binnen de pijler ‘Stimuleren digitale innovatie & vaardigheden’. Binnen de pijler ‘Versnellen digitalisering mkb’ ligt de nadruk op het stimuleren van het innovatievolgend mkb en het brede mkb. Dit zijn de bedrijven die gezien de omvang van deze groep van groot belang zijn voor de brede toepassing van digitale technologieën.

Voor het innovatievolgend mkb, de bedrijven die al verschillende digitale technologieën toepassen, is de uitdaging dat zij steeds meer veelbelovende geavanceerde digitale technologieën gaan toepassen zoals AI, cloud en big data. Het brede mkb omvat de bedrijven die willen digitaliseren maar de tijd of kennis missen om zelf het tempo van de digitale transitie bij te houden. Dit zijn veelal kleinere mkb-bedrijven, maar niet alleen. De uitdaging voor deze bedrijven is dat zij het digitale basisniveau en digitale basisvaardigheden snel genoeg verhogen om van de digitale transitie te profiteren.

Wat is onze ambitie?

Wij willen dat het Nederlandse bedrijfsleven ook koploper wordt wat betreft de toepassing van digitale technologieën door het mkb. Onze ambitie is om de Europese doelstellingeni te overstijgen en in 2030 bij de Europese top-3 behoren. Dit streven betekent dat 95% van het mkb ten minste een basisniveau van digitalisering heeft. Gezien onze huidige positie (75%) ten opzichte van andere Europese landen en de brede basis die al gelegd is door onze lopende programma’s is dit een reële stip op de horizon. Daarnaast willen we het gebruik van geavanceerde digitale technologieën (cloud-technologie, AI en big data) binnen het mkb verhogen tot tenminste 75% in 2030. Dit is in lijn met de Europese doelstelling. Door het digitale basisniveau en het gebruik van digitale technologie te verhogen kunnen bedrijven gemakkelijker nieuwe producten, diensten, markten en toepassingen ontwikkelen. Ook kan digitalisering bijdragen aan kostenbeheersing en de energietransitie ondersteunen. Daarbij is het van belang dat bedrijven digitaal veilig kunnen ondernemen en veilige ICT-producten, diensten en processen ontwikkelen en aanbieden (security by design). Dit leidt tot de noodzakelijke verhoging van de arbeidsproductiviteit en omzetgroei en maakt bedrijven en de Nederlandse economie concurrerender, productiever, duurzamer en veerkrachtiger.

Samenwerking Rijk-regio
De regio speelt een belangrijke rol bij de ontwikkeling en toepassing van digitale technologie en innovaties en het ondersteunen en betrekken van het mkb. Goede samenwerking tussen rijk en regio is dan ook van belang voor de concurrentiepositie en het verdienvermogen van de Nederlandse economie als geheel. De afgelopen jaren is hieraan gewerkt in het kader van het ‘Economisch Samenwerkingsplatform rijk-regio-mkb’. Op het gebied van digitalisering geeft deze samenwerking een extra impuls aan de gewenste versnelling en een breder bereik onder het mkb. Dit krijgt vorm op domeinen als connectiviteit, de toepassing van sleuteltechnologieën, datagedreven beleid, en digitale vaardigheden voor de arbeidsmarkt. Voorbeelden van concrete acties die gezamenlijk worden uitgevoerd zijn het programma Smart Industry, de opgerichte Europese digitale innovatiehubs (EDIH’s) en de MKB-werkplaatsen. De wens is om deze samenwerking verder uit te bouwen en te werken aan een samenhangend Rijk-regio ecosysteem voor digitalisering van de economie. Met de o.a. de regiegroep digitalisering breed mkb is hiermee een start gemaakt. In het rapport ‘dienstbare dienstverlening ’ adviseert het Nederlands Comité van Ondernemerschap om de toegang van het brede mkb tot de dienstverlening van de overheid te verbeteren, waaronder voor het thema digitalisering. De regio zal bij de opvolging van dit advies betrokken worden.

Wij doen dit door de drempels voor digitale toepassingen weg te nemen en het (toekomstig) concurrentievermogen van het bedrijfsleven te stimuleren. Wij ondersteunen het mkb om een hoger niveau van digitalisering te bereiken vanwege het belang van deze doelgroep voor de maatschappij en economie. De digitale ‘slimme’ maakindustrie vormt daarbinnen een belangrijk motorblok van onze toekomstige economie. Samen bouwen we aan deze ‘Smart Industry’, zodat de industriële basis in Nederland en Europa wordt versterkt.

Wat gaan we daarvoor doen?

Om de bovengenoemde ambitie te bereiken, gaan wij de volgende stappen zetten.

1. We geven uitvoering aan drie (bestaande) programma’s die de implementatie van digitale technologie door het bedrijfsleven versnellen.

• Het programma Versnelling Digitalisering MKB richt zich op de benutting van digitale toepassingen in het mkb. Het doel is de productiviteit en digitale veiligheid van bedrijven die achterop dreigen te raken te laten stijgen.
  
  • De afgelopen jaren is er een landelijke infrastructuur gerealiseerd die bestaat uit twintig opgerichte Digitale mkb-Werkplaatsen. Dit zijn regionale samenwerkingsverbanden tussen overheden, onderwijsinstellingen en het bedrijfsleven, waar kleine mkb-bedrijven door studenten worden geholpen om digitale technieken te adopteren op het gebied van online marketing & sales, data en automatisering. EZK co-financiert de MKB- werkplaatsen vanuit haar aanjaagrol voor drie jaar. Het doel is dat dit landelijke netwerk daarna bestendigd en uitgebouwd wordt door de betrokken partijen, zonder EZK-financiering.
    
    
  • Om kleine bedrijven te stimuleren om digitale technologieën toe te passen is in samenwerking tussen MKB-Nederland, Kamer van Koophandel (KVK) , Inretail en EZK een aanpak ontwikkeld – Mijn Digitale Zaaki – waarbij kleine retailondernemers via een online scan kunnen bepalen welke ICT-investeringen voor hen interessant zouden zijn en zij een subsidie kunnen krijgen om hierin te investeren. De pilot bij de retailsector loopt momenteel. De ambitie is deze aanpak bij succes op te schalen. Dit is mede afhankelijk van de uitkomsten van de evaluatie van deze pilot in het voorjaar van 2023.

• Het programma Smart Industry heeft als doel om digitalisering te benutten in de brede maakindustrie. Zo ondersteunt Smart Industry bijvoorbeeld de doorontwikkeling van AI-toepassingen en de digitale, organisatorische en sociale inbedding van deze technologie binnen de industrie. Hierdoor stijgt de productiviteit en blijft verdere groei mogelijk. Dit biedt ook mogelijkheden voor een meer duurzame en circulaire maakindustrie, bijvoorbeeld door het groeiend energiegebruik te verlagen en het gebruik en verspilling van grondstoffen te verminderen. De ambitie van de Smart Industry schaalsprongagenda 2022-2026 is om van Nederland in 2026 het snelst lerende, meest flexibele, en het beste digitaal verbonden en duurzaam productienetwerk van Europa te maken.i Centraal staat het doel om 1.000 bedrijven een significante stap te laten zetten op het gebied van digitalisering van hun fabrieken. Ook is de ambitie om werknemers 50.000 leermodules te laten volgen via de Smart Makers Academy, zodat zij nieuwe digitale technologieën in de bedrijfsomgeving kunnen toepassen.

• De Europese Digitale Innovatiehubs (EDIHs) richten zich op de toepassing van geavanceerde technologie in het mkb. Via EDIHs kunnen mkb-bedrijven een beroep doen op technische expertise en ontstaan verschillende mogelijkheden voor financieringsadvies, opleidingen en testen via pilot- en demonstratieprojecten. Het ministerie van EZK en de Europese Commissie investeren samen met publiek-private samenwerkingen van provincies, regionale ontwikkelingsmaatschappijen en ondernemers(organisaties) € 30 miljoen in de oprichting van vijf EDIHs, waarin de bestaande regionale hubs worden voortgezet. De EDIHs gaan vanaf het vierde kwartaal van 2022 aan de slag om bedrijven in een groot aantal economische sectoren te ondersteunen bij de digitale transformatie van hun bedrijfsvoering. De EDIHs maken gebruik van ervaring uit het Smart Industry programma voor een aanpak voor de maakindustrie, en staan in verbinding met andere Europese EDIHs.

2. We verkennen opschaling van bestaande succesvolle sectorale aanpakken naar andere (top)sectoren.

• De bestaande programma’s zijn meestal generiek van aard en bedoeld voor het mkb. Elke sector kent een eigen dynamiek met kansen en barrières voor digitalisering. Daarom is maatwerk nodig om succesvolle initiatieven toe te passen in andere sectoren. De komende periode verkennen we de opschaling van bestaande succesvolle sectorale aanpakken naar andere (top)sectoren. In samenwerking met de regio’s, topsectoren en andere departementen kunnen zo nieuwe initiatieven ontstaan in sectoren als de bouw, infrastructuur, landbouw en zorg.

• Om de ambities te realiseren wordt in deze programma’s wordt nauwe samenwerking gezocht en voortgezet met regionale overheden, werkgevers- en brancheorganisaties, KVK en de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen (ROM’s). Daarbij streven we er naar om meer samenhang te creëren in (regionale) initiatieven ter ondersteuning van het mkb bij de versnelling van digitalisering. Vanaf 2023 wordt er aanvullend door het Digital Trust Center (zie verder pijler 5) ook gerichter gewerkt aan de cyberweerbaarheid van het mkb als onderdeel van de versnelling digitalisering.

Smart Industry Fieldlabs
Het programma Smart Industry zet zich in om in Nederland het meest flexibele en het beste digitaal verbonden productienetwerk van Europa te creëren. Een belangrijke rol is daarin weggelegd voor de Smart Industry Fieldlabs. Dit zijn praktijkomgevingen waarin bedrijven en kennisinstellingen doelgericht oplossingen ontwikkelen, testen en implementeren. Daarnaast kunnen fieldlabs een omgeving bieden waarin mensen deze oplossingen leren toe te passen. Fieldlabs versterken verbindingen met onderzoek, onderwijs en beleid op een specifiek thema. Sommige fieldlabs hebben een regionale focus, andere een nationale, Europese of wereldwijde focus. Regionale fieldlabs werken veelal samen binnen Smart Industry Hubs, zoals SMITZH (Smart Manufacturing Industriële Toepassing Zuid-Holland), de Smart Industry Hub van Zuid-Holland. Hier worden vraag en aanbod lokaal bijeen gebracht om de praktische toepassing van slimme technologieën te bevorderen. Denk hierbij aan robots, 3D-printen en sensoren. Slimme maaktechnologieën waarmee je sneller, goedkoper en efficiënter kunt produceren.

---

[1] Een digitaal volwassen bedrijf maakt van meerdere digitale technologieën gebruik. De DESI geeft met de Digital Intensity Index (DII) score (0-12) weer van hoeveel digitale technologieën een bedrijf gebruik maakt.

[2] SEO (2020) Het Nederlandse innovatielandschap in roerige tijden

[3] Digital Economy and Society Index (DESI): Slechts 27% van de bedrijven met meer dan 10 werkzame personen analyseert big data en maar 13% van deze bedrijven gebruikt AI technologie.

[4] EU Digitaal Kompas: meer dan 90% van de kleine en middelgrote bedrijven haalt ten minste een basisniveau van digitale intensiteit. Met een digitaal basisniveau wordt bedoeld dat een bedrijf tenminste vier technologieën van een lijst met twaalf, in zijn bedrijf gebruikt.

[5] Subsidieregeling Mijn Digitale Zaak (Staatscourant 2022, 16196)

[6] Kamerstuk 29 826 nr. 128