Pijler 3: Creëren van de juiste randvoorwaarden voor goedwerkende digitale markten en diensten

“We pakken (in Europees verband) de marktmacht en datamacht van grote tech- en platformbedrijven aan om de concurrentiepositie van bedrijven en de privacy van burgers te verbeteren.”

(Bron: Coalitieakkoord 2021 – 2025)

Goedwerkende markten zijn essentieel voor de digitale economie. Op basis van digitale technologieën worden nieuwe, innovatieve producten en diensten ontwikkeld. Bedrijven kunnen wereldwijd een grotere afzetmarkt bereiken en consumenten kunnen eenvoudig producten vergelijken en over de hele wereld online aankopen doen. Naast kansen voor bedrijven en consumenten brengt dit ook uitdagingen en risico’s met zich mee. Zo is de afhankelijkheid van bedrijven en consumenten van een beperkt aantal techconglomeraten (poortwachters) steeds groter geworden. Zo hebben techconglomeraten als Amazon, Microsoft en Google ongeveer 80% van de cloud-markt in handeni en is het overgrote deel van het IP verkeer in Nederland afkomstig van slechts tien partijen.i

Om de markten nationaal en internationaal goed te laten werken, zijn regels en afspraken nodig om de relaties en het samenspel tussen consumenten, bedrijven en overheid op te kunnen bouwen. Nederland heeft er daarom in de afgelopen jaren hard aan gewerkt om belangrijke randvoorwaarden en grondrechten in de digitale economie binnen de Europese Unie beter te borgen. Dit gebeurt via Europese regelgeving die tot doel heeft de Europese digitale interne markt te versterken en te verdiepen. We zijn verheugd dat de Europese Commissie belangrijke nieuwe wetsvoorstellen heeft gelanceerd. Deze wetsvoorstellen bouwen voort op de ambitieuze digitale agenda van de Europese Commissie; A Europe fit for the Digital Age. Het doel van deze agenda is het creëren en verdiepen van een innovatieve digitale interne markt met eenduidige, uniforme regels voor bedrijven, inclusief het mkb. Nederland draagt actief bij aan de verwezenlijking van deze agenda. BZK, EZK en JenV trekken hier, elk vanuit hun specifieke rollen en verantwoordelijkheden, gezamenlijk in op om bedrijven, consumenten en burgers te ondersteunen en beschermen.

Nieuwe en aankomende Europese wetgeving

• De Digital Services Act (DSA) en Digital Markets Act (DMA) bevatten regelgeving gericht op heldere verantwoordelijkheden voor de allergrootste online platforms. Consumenten worden hiermee beter beschermd tegen illegale content en de concurrentie op digitale markten wordt beter geborgd.
• De Data Governance Act (DGA) zorgt voor een helder kader voor het vertrouwd delen van data, onder andere door middel van regulering van databemiddelingsdiensten en data-altruïstische organisaties. De DGA maakt het voor consumenten en bedrijven gemakkelijker om hun data effectief te delen en te gebruiken en zorgt voor eerlijker speelveld.
• De Data Act (DA) beoogt het gebruik van data te bevorderen en daarbij te borgen dat de waarde uit data eerlijker wordt verdeeld. Verder is voorzien dat consumenten en bedrijven meer grip op data krijgen en gebruikers makkelijker kunnen overstappen tussen clouddiensten, waardoor problemen zoals ‘vendor lock-in’ worden voorkomen.
• De AI Act (AIA) beoogt het vertrouwen in artificiële intelligentie te bevorderen door een robuust wettelijk kader te bieden. Dit kader stelt grenzen aan de inzet van AI-systemen en stimuleert de ontwikkeling en inzet van AI-systemen op een wijze die bijdraagt aan veiligheid, gezondheid en fundamentele rechten.
• Om de bestaande wetgeving te moderniseren is het belangrijk om de Europese e-privacyverordening af te ronden met voldoende privacy waarborgen voor gebruikers in relatie tot hun inhoud- en metacommunicatiegegevens.

Wat is de uitdaging?

De toename aan Europese regelgeving vergt de komende jaren vooral aandacht voor samenhang, geharmoniseerde handhaving en toepassing om gelijke concurrentievoorwaarden te versterken en daarmee de negatieve gevolgen van de markt- en datamacht van techconglomeraten te beperken. Schadelijke gevolgen voor partijen waarop de wetgeving geen betrekking heeft, zoals onderzoeksinstellingen en innovatieve Nederlandse techbedrijven, moeten daarbij worden vermeden.

Wat is onze ambitie?

We creëren een digitale economie met goed functionerende markten. Dat wil zeggen markten waar consumenten keuzevrijheid en vertrouwen hebben, waar bedrijven op een gelijk speelveld concurreren, en ondernemen in Nederland aantrekkelijk is. Daarnaast is de ambitie dat online platforms waar mensen massaal gebruik van maken en moeilijk omheen kunnen – zogenaamde poortwachterplatforms of zeer grote online platformen – meer verantwoordelijkheid nemen voor een eerlijke en open digitale economie, en voor inspanningen met betrekking tot illegale en schadelijke content. Ook zetten we in Europa in op een eerlijkere, transparantere markt voor data en AI. Een datamarkt waarin consumenten en bedrijven meer grip hebben op hun data en de toepassing daarvan. En een eerlijkere en transparantere markt voor AI die consumenten inzicht en veiligheid biedt en bedrijven in Nederland en de EU een gelijk speelveld biedt.

Wat gaan we daarvoor doen?

Om de bovengenoemde ambitie te bereiken, gaan wij de volgende stappen zetten.

1. Het effectief en dynamisch inrichten van het toezicht op de werking van digitale markten in Nederland

• Effectieve handhaving van nieuwe regelgeving in digitale markten is cruciaal. Wij werken daarom aan het versterken van het toezicht en ondersteuning van de uitvoering daarvan in digitale markten. De regels in bijvoorbeeld de DMA, DSA, DA, DGA en AIA moeten doelgericht en uniform worden geïmplementeerd, toegepast en gehandhaafd om de effectiviteit ervan te borgen. Dit betekent voldoende capaciteit bij toezichthouders, een duidelijke rolverdeling en een coherente en gecoördineerde aanpak gericht op het voorkomen van fragmentatie en ogenschijnlijke willekeur binnen de EU. Zo moeten bedrijven, denk aan innovatieve Nederlandse techbedrijven, en consumenten meer duidelijkheid krijgen over waar zij aan toe zijn.

• Het hoge tempo van digitale ontwikkelingen vereist een dynamisch en integraal instrumentarium voor toezichthouders, waar wij op zullen blijven toezien. Zo werken wij aan een onderzoek naar de effectiviteit van het verbod op machtsmisbruik in de Mededingingswet. Het kabinet zal de ontwikkelingen in de digitale sector en praktijkbevindingen nauwlettend blijven volgen en de inrichting van het toezicht en interactie met het mededingingsbeleid daarop afstemmen.

• Wij werken aan de uitvoeringswet DMA met zelfstandige onderzoeksbevoegdheden voor de Autoriteit Consument en Markt (ACM), en aan de uitvoeringswet DSA met benoeming van de ACM als Digital Services Coordinator (DSC), die als toezichthouder verantwoordelijk is voor de toepassing en handhaving van de DSA.

• Daarnaast werken we aan de uitvoeringswet DGA. Bij het inrichten van toezicht op deze verordening hebben we aandacht voor de noodzaak om toezicht effectief en dynamisch in te richten.

• In de besluitvorming van de Europees Unie zetten we in op meer dialoog en afstemming tussen de Europese Commissie en lidstaten in alle fasen van de EU-beleidscyclus. En op betere samenwerking tussen bevoegde autoriteiten bij de bestaande regels. Het kabinet is voornemens een nadere inzet en prioriteiten op dit terrein uit te werken.i

2. Het verbeteren van de keuzevrijheid van consumenten en ondernemers en eerlijke concurrentie in digitale markten

• De Data Act voorziet in basisregels voor het gebruik van data uit Internet of Things (IoT)-apparaten. Daarnaast worden eisen gesteld aan clouddiensten zodat gebruikers gemakkelijker kunnen overstappen, waardoor keuzevrijheid gewaarborgd wordt. Aanvullend worden er Europese Data ruimtes (Data Spaces) opgezet, met als doel om te komen tot uniforme regels voor gegevensuitwisseling binnen de EU.

• We zorgen voor een duidelijke voorlichting en informatievoorziening over de inhoud van de nieuwe Europese regels en informatiepunten voor bedrijven en consumenten.

• Het Commissievoorstel voor een raamwerk voor een Europese Digitale Identiteit (herziening van de Electronic Identities And Trust Services’-verordening) beoogt burgers en organisaties meer controle te geven over de data die worden gedeeld om toegang te krijgen tot commerciële en overheidsdiensten en vertrouwen te vergroten in digitale transacties (bv. met digitale handtekeningen) via de European Digital Identity Wallet. Hiermee wordt het gemakkelijker, privacy-vriendelijker en veiliger om digitaal geïdentificeerd te worden en digitaal rechtsgeldig te handelen. Dit verlaagt de transactiekosten van digitale interacties. Het doel van de verordening is om zowel een kader voor digitale identiteiten als vertrouwen in digitale transacties te creëren.i

• Uiterlijk in 2024 werken we een visie op een toekomstbestendige invulling van het stelsel van vrij verkeer van goederen uit, waarin ook aandacht zal zijn voor digitalisering en digitale producten.i Door eisen aan producten te stellen, biedt de EU duidelijkheid aan ondernemers, beschermt zij de consumenten (en zakelijke afnemers) en draagt de EU haar regels en haar waarden uit naar de rest van de wereld.

3. Het behoud van goede rechtsbescherming voor consumenten in een digitale omgeving

Het is belangrijk dat consumenten ook in de toekomst gemakkelijk, betrouwbaar en veilig online aankopen kunnen doen op basis van toegankelijke, transparante en eerlijke informatie. De Europese Commissie is gestart met een zogenaamde fitness check van het consumentenrecht, met als doel te borgen dat het consumentenrecht ook in de toekomst blijft aansluiten op de ontwikkelingen in de digitale economie. De wetgevende voorstellen die hieruit volgen worden vanaf 2024 onder een nieuwe Commissie verwacht. Wij zullen actief aan dit proces bijdragen en bereiden een consumentenagenda voor, waarin we onze inzet in dit kader uiteen zetten. Wij zetten in op een zo effectief mogelijke productveiligheidsverordening (GPSR)i waarover op dit moment in de EU wordt onderhandeld. Het is van belang dat consumenten in Europa veilige producten kopen en marktdeelnemers, waaronder online marktplaatsen, hun verantwoordelijkheid nemen om aanbod van onveilige producten te voorkomen.

---

[1] Autoriteit Consument en Markt (2022) Marktstudie clouddiensten

[2] Autoriteit Consument en Markt (2021) Marktstudie IP interconnectie

[3] Kamerstuk 22112, nr.3437.

[4] Zie tevens het hieraan gerelateerde BNC Fiche (Kamerstuk 22112, nr.3163) en de Kamerbrief ‘Voortgang Europese digitale identiteit’ (Kamerstuk 26643 nr.902).

[5] Kamerstuk 22112, nr.3437.

[6] General product safety regulation: Council adopts its position – Consilium (europa.eu)